một thực tiễn không ai chối cãi là giáo dục ở Việt Nam đã đi tụt hậu và tệ hơn nữa, trong vòng hai thập kỷ vừa qua, tham nhũng đã ăn sâu vào giáo dục - trong khoảng lớp măng non đầu tiên tới văn bằng tiến sĩ - tới nỗi ít phụ huynh nào dám nghĩ là con mình sẽ được giáo huấn thành người trong thời buổi này.
phổ quát lý do khách quan cũng như chủ quan đã gây ra trạng thái này và cũng đã được đa dạng người trong mọi giới, từ chính các sinh viên đến những lãnh đạo nhà nước, mổ xẻ trong rộng rãi thập niên qua.
Góp ý cho vấn đề này, Báo Giáo dục Việt Nam giới thiệu bài viết của tác fake Vũ Đức Vượng, nguyên là giám đốc Chương Trình Giáo Dục Tổng Quát tại ĐH Hoa Sen, TP.HCM, và hiện biên tập tờ TRỒNG NGƯỜI, một "chợ đầu mối" về các vấn đề giáo dục tại Việt Nam, xuất bản hàng tháng ở San Francisco, Mỹ.
Bài viết này cũng đã được ông trình bày tại cuộc toạ đàm về hướng tăng trưởng cho giáo dục ngoài công lập, mới được diễn ra mới đây tại TP.HCM.
Bài viết diễn đạt quan niệm , góc nhìn và phương pháp hành văn của tác giả . Trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc .
Tôi sẽ đi ngay vào vấn đề làm cho sao để những trường ngoài công lập (NCL) lớn mạnh lớn mạnh , đáp ứng các nhu cầu chính đáng của sinh viên và của đất nước .
Tôi nghĩ với ba điều kiện chính trong cuộc cải tổ giáo dục mà ai cũng tuyên bố là phải "căn bản" và "toàn diện": tự chủ về vốn đầu tư, tự trị về điều hành , và tự do học thuật.
Tự chủ tài chính
Mảng này có nhẽ thuần tuý nhất trong ba góc cạnh cải tổ: để các trường ĐH tự chủ về nguồn vốn của họ.
Bất công giáo dục đang dành hết cho đại học, cao đẳng ngoài công lập
(GDVN) - phổ biến nhà đầu cơ vào các trường đại học ngoài công lập đã nêu lên quan niệm về tình trạng bất công, khiến cho mô phỏng này đang càng ngày càng gặp nhiều cạnh tranh .
tất cả các trường ngoài công lập mà thành công đã đạt được tự chủ này: họ thu học phí, trả lương giảng sư , viên chức, xây đựng trường sở , tặng học bổng cho sinh viên ưu tú hay với cảnh ngộ cạnh tranh , tậu mua thiết bị , v.v. và còn đóng thuế cho nhà nước nữa.
bởi vậy , dự định tự chủ nguồn vốn mà chính phủ đang bàn thảo sẽ tác động phổ thông hơn tới các trường công lập, vì cho tới nay những trường công vẫn còn dựa vào ngân sách quốc gia hơn là hoạt động như một tổ chức mang trách nhiệm.
Kinh nghiệm của các trường công lập bên Mỹ, phần đông là trường của tiểu bang trong hệ thống chính trị liên bang, trong khoảng sau Thế chiến II mang thể là một ví dụ trong trường hợp này: nhà nước sẽ giảm ngân sách cho các trường công, buộc những trường này sẽ phải xét lại biên chế cho hiệu quả hơn, cứng cáp sẽ phải nâng cao học phí, và sẽ phải dần dần hành xử giống như những trường ngoài công lập.
Đây chẳng phải là 1 đại họa hay 1 nguy cơ cho các trường công. Ở Mỹ, hệ thống trường công vẫn là cột trụ của GDĐH, nên những trường công ở Việt Nam cũng còn rất nhiều lợi thế để giữ cương vị cốt lõi của họ.
Nhưng lý do trường ở Mỹ thành công cho đến nay là hai điều kiện khác nữa, quan yếu hơn tự chủ tài chính nhiều; và đây mới là hai vấn đề chủ chốt mà các ĐH ở Việt Nam, công cũng như tư, phải đạt được thì mới có kỳ vọng thành công.
Tự trị điều hành
mang người đã ví von gọi GDĐH ở Việt Nam là một con gà công nghiệp.
Như 1 đứa con "gà công nghiệp" năm nay đã 40 tuổi nhưng mẹ vẫn lo cho từng bữa ăn, từng ly nước; vẫn giặt ủi quần áo và chỉ cho con mỗi ngày mặc bộ nào; vẫn kiểm soát con đi chơi có ai , ở đâu, làm cho gì … bất cứ lúc nào; bố vẫn mua xe cho con và cho tiền đổ xăng, và tiếng là muốn mang cháu để bồng nhưng thực tiễn thì vẫn không muốn con cưng của mình lọt vào tay bất cứ ai khác.
Thế nên chi bằng, cứ o bế nó, dù nó với đôi lúc nghẹt thở đi nữa, nhưng nó vẫn nằm trong vòng kiểm soát của mình. Còn gì bảo đảm hơn ?
Cũng vậy, nền giáo dục ở Việt Nam là 1 con gà công nghiệp, không được dạy tư duy độc lập, càng không dám phản biện lại bác mẹ mình vì vừa sợ mất miếng ngon vừa ko biết phản biện thế nào.
Tôi nghĩ GDĐH nước ta còn tệ hơn gà công nghiệp nhiều: con gà không với mục đích gì khác trong cuộc thế ngắn ngủi của nó là "leo lên bàn" hoặc để cúng ông bà, hay để các tay bợm nhậu hỉ hả với nhau.
Sau ngừng thi côngĐây chỉ còn đống xương và lông, đem ra hố rác là xong. Giáo dục thì khác: học xong mới là khi đem ra ứng dụng và giúp mình, giúp đời. vì vậy, nếu ko để cho giáo dục tự do và tự tín thì nó sẽ ko bao giờ dám bay bổng, dám sáng tạo .
ngược lại , ở Mỹ, con trẻ từ rất bé đã được trau dồi ý thức tự lập, tự quyết định cho chính mình, nhưng trong khuôn khổ mỗi người là một thành viên cơ hữu của xã hội chứ ko người nào là 1 "hải đảo."
lớn lên, phố hội và giáo dục Mỹ luôn dạy mỗi người với nghĩa vụ với xã hội, và khi thấy điều gì bất công thì người dân có quyền đòi đổi thay . bao nhiêu cải tổ trong phường hội Mỹ là dẫn chứng cho lối tư duy này, từ những trắc trở bình quyền của mọi người đến những trở ngại phố hội như cấm lái xe lúc say xỉn, bài trừ tệ nạn hút thuốc lá, hay những luật để bào vệ môi trường… gần như đều do sáng kiến, bắt buộc , và thường là chiến đấu của người dân đòi chính quyền thay đổi.
Về giáo dục, chẳng những các trường Mỹ tự chủ về vốn đầu tư, như đã nói bên trên, mà còn tự trị về quản lý. Mấy tháng nay, truyền thông trong nước đầy các tranh cãi về ĐH lợi nhuận hay phi lợi nhuận (LN v. PLN), nên chắc quí vị trong cử tọa bữa nay không lạ gì với vấn đề này cũng như việc tự trị của các trường NCL. Ở đây, tôi chỉ tiêu dùng những các trường công bên Mỹ để làm ví dụ về tự trị điều hành .
nói 1 cách thức đơn giản , chính quyền tiểu bang chỉ định thành phần Hội Đồng Quản Trị gồm các người thông tỏ và thiện ý để kiểm soát an ninh lợi quyền cho mọi người trong bang.
hẳn nhiên , trong trường hợp này, sinh viên và giảng sư là ưu tiên. HĐQT tuyển chọn, công khai, Hiệu trưởng rồi để HT tất cả tự do điều hành nhà trường. Nhưng một số thành phần khác cũng mang tác động đến các chính sách hay cách thức làm việc của HT như doanh nghiệp của các giảng sư (Academic Senate hay Faculty Association), các công đoàn (Unions) các lực lượng sở hữu để ý riêng (interest groups) và Đoàn sinh viên, v.v….
Mỗi lực lượng phấn đấu kiểm soát an ninh các lợi quyền chính đáng của những thành viên, nên hiệu trưởng không thể là nhà độc tài, nhưng lại rất mang hiệu quả nếu thuyết phục, thỏa hiệp được mang các thành phần khác trong trường.
Chính quyền liên bang cũng như tiểu bang ko can thiệp vào vấn đề quản lý của trường, chả hạn như thường thức giấc nào có quyền ưng chuẩn hay bãi nhiệm HT, việc này chỉ có HĐQT khiến cho được. Cũng không mang chuyện "tuyển cử" trong khoảng chính quyền địa phương như chúng ta đọc trên báo cách thức đây vài tuần. Chỉ khi nào sở hữu vấn đề phi pháp thì chính quyền mới vào cuộc.
Chính sách tự trị điều hành này đã giúp các trường ĐH công cũng như tư ở Mỹ vững mạnh và đạt được mức hiệu quả như ta đã thấy.
Tự do học thuật
Tôi nghĩ tự do học thuật là động lực chủ chốt và nét đặc biệt của các đại học đương đại và thành công trên thế giới . Giáo dục là tranh biện , khám phá, so sánh, chọn lựa , và là 1 tiến trình mà người nào cũng phải tiếp tục suốt đời. Nhất là trong toàn cầu hôm nay lúc iPhone 6 chưa kịp bán thì Apple đã chuẩn bị cho các sản phẩm mới hơn, hay hơn vào năm tới.
Hiện thời ở các trường ĐH Việt Nam còn phổ biến môn học đã hết hiệu lực nhưng Bộ GD-ĐT và chính quyền vẫn trung thành buộc phải những trường dạy. Sinh viên chán các môn này, và thật ra cũng ko còn ứng dụng được vào đời sống nữa; nhưng rộng rãi trường vẫn phải dạy và các môn này thành nguồn thu nhập hơi tốt cho các trường.
với phổ biến người bắt buộc thay đổi sách giáo khoa và thay cả giáo trình nhưng đây mới chỉ là mặt nổi của tảng băng và một phần tương đối nhỏ trong công cuộc cách tân giáo dục. Quyết định "Dạy mẫu gì?" thì đơn giản hơn những khó khăn khác như "Dạy thế nào?" "Ai được dạy" "Ai được học" "Học thế nào?" "Dạy để làm cho gì?" v.v…
Giáo dục trên toàn cầu đã vượt xa chúng ta nên việc mượn giáo trình của họ không với gì khó. chiếc khó là chúng ta có dám chấp nhận lối tư duy đằng sau những giáo trình chậm triển khai không? Hoăc nhà nước chúng ta mang dám tin vào các người khiến cho giáo dục và "cởi trói" để họ có thể làm cho giáo dục chân chính? Hay chúng ta vẫn bo bo "trói buộc" và kiểm soát từ chuyện to đến chuyện nhỏ trong nhà trường, và hậu quả như ta đã thấy.
một tiêu cực nữa của các qui định và kiểm soát quá khắt khe , phổ biến khi chồng chéo nhau trong giáo dục là tạo một chỗ trú ẩn cho các người nào thiếu bổn phận hay thiếu khả năng: họ thường viện cớ là "không được làm" loại này, mẫu nọ…. để lười chẳng hề sáng tạo cũng như trốn trách nhiệm các khi sai phép.
Tóm lại, chỉ khi nào tự chủ nguồn vốn đồng hành có tự do học thuật và tự trị về điều hành thì chúng ta mới sở hữu kỳ vọng dạy và học trang nghiêm để huấn luyện các thế hệ Việt trẻ vừa là công dân tốt vừa là con người thấp .
bữa nay chúng ta chú trọng vào các trường NCL nhưng các bước tôi vừa biểu thị ở trên tưởng cũng ko khác lắm mang các trường công.
Chính phủ đang đàm đạo phương cách để các trường công được tự chủ hơn về vốn đầu tư. Đó mang thể là một chính sách hơi hay, buộc các trường công cũng phải thoát ra khỏi sự lệ thuộc hoàn toàn vào ngân sách quốc gia và hành xử sắp giống như những trường NCL.
Nhưng tự chủ về vốn đầu tư này chỉ với ý nghĩa và hiệu quả lúc mọi trường ĐH ở Việt Nam cùng được tự trị về quản lý và được bảo đảm tự do học thuật. nói phương pháp khác, tự chủ vốn đầu tư, tự trị quản lý và tự do học thuật là mẫu kiềng ba chân để nền giáo dục đại học ở Việt Nam với kỳ vọng hoàn thành được sứ mệnh thật sự của chính nó.
VŨ ĐỨC VƯỢNG
